Topluma Hizmet Uygulamaları

Çevrenizdeki biri hapşırdığında, havaya içerisinde virüs barındıran yaklaşık 20,000 küçük partikül dağılır. COVID-19 tarzı virüslerin yayılımı havada hareketli kalması ve sizin onunla kontak halinde olmanızla ortaya çıkar. Virüslerin belli hedef dokuları vardır. Koronavirüsün hedefi akciğerlerdir. Virüsler her yerdedir. Virüsün amacı kendi DNA veya RNA’sını konak hücreye göndererek kendini kopyalatmak ve böylece çoğalmaya devam etmektir.

Bazı virüsler uyku halindedirler ve ortaya çıkmak için insanların yaşlanmasını, bağışıklığın zayıf düşmesini, beslenme eksikliklerini veya stres durumunu beklerler. Çoğu insanda stres durumunda neden virüslerin ortaya çıktığı ve insanların hasta oldukları sorusunun cevabı da budur.

Hastalık için Duyarlılık Faktörleri:

Yaş
Beslenme eksiklikleri
Genetik
Zayıf bağışıklık sistemi
Kronik hastalıklar
Stres

Bağışıklık sistemi açısından iyi olabilmek için, fiziksel olarak da iyi olmamız gerekmektedir. Egzersiz yapmak, kortizol gibi stres durumunda ortaya çıkan hormonların düşmesine yardımcı olur. Bağışıklık sisteminizi güçlendirmek için evinizde/yurt odanızda spor yapınız. Yukarıda yer alan tüm bu faktörler arasında en çok kontrol edebileceğiniz faktör ise aldığınız besinlerdir. Aldığınız doğru besinler sizin hem bağışıklık sisteminize destek olmaya hem de stres faktörünüzü azaltmanıza etki edecektir.

Yeterli besin alamadığınızda 2 durum ortaya çıkmaktadır:

Bağışıklık sistemi zayıflar.
Bu durum virüsleri daha güçlü hale getirir.

Vücudunuzu belirli yiyeceklerle beslemek bağışıklık sisteminizi güçlü tutmanıza yardımcı olabilir. Enfeksiyonlarla mücadele için gerekli olan besin öğeleri A, C, D ve E vitamini, selenyum ve çinko mineralleridir.

Ara öğünlerinizde tercih edebileceğiniz; selenyum, E vitamini, çinko kaynağı olan ceviz, badem, fındık gibi yağlı tohumlara günlük rutininizde yer vermeyi ihmal etmeyin.
C vitamini kaynaklarından limon, portakal, greyfurt, mandalina, kivi bağışıklık sistemimize destek besinlerden.
Mevsim sebze ve meyvelerini tercih edin. Vücut sisteminin çalışma ritmi ve mevsiminde yetişen gıdaların birbirine özgü olduğunu unutmayın.
Bağırsak florası bağışıklık sistem için çok önemlidir. Bağırsak mikrofloranızı beslemek için yüksek diyet lifi içeriğine sahip gıdaları daha çeşitli şekilde tüketmeniz önemlidir. Daha fazla bitkisel kaynak içeren sebzeler, meyveler, kuruyemişler, tam tahıllı yiyecekler, kuru baklagiller gibi yiyeceklerin tüketimi bağırsak florası açısından daha iyidir. Bağırsak florası lif, bakliyat ve fermente yiyecekleri sever. Kefir, yoğurt, turşu, kombucha fermente yiyecekler arasında yer almaktadır.

Aşağıda bağışıklık sisteminizi güçlendirecek 7 besin şu şekilde sıralanabilir:

Turunçgiller: Turunçgillerde bulunan C vitamini bağışıklık sistemini geliştirmeye yardımcı olur ve enfeksiyonlarla savaşan beyaz kan hücrelerinin yapımını artırır. En yaygın turunçgiller; greyfurt, portakal, limon, mandalina ve misket limonudur.
Brokoli: A, C ve E vitamini kaynağıdır.
Sarımsak: Taze, çiğ sarımsak antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahiptir.
Zencefil: Boğaz ağrısını ve diğer enflamatuar hastalıkları azaltmaya yardımcı olur.
Zerdeçal: Anti-enflamatuar ve hastalık önleyicidir. Zerdeçalda doğal olarak bulunan kurkumin kan şekerini dengelemeye yardımcıdır.
Yeşil çay: Enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olan polifenol adı verilen antioksidan kaynağıdır.
Ay çekirdeği: Fosfor, magnezyum, B-6 ve E vitamini içerir. Ayrıca triptofan kaynağıdır. Triptofan vücut tarafından doğal bir ruh hali dengeleyicisi kabul edilen serotonine dönüştürülür. Bu sayede, ay çekirdeği kaygı ve stresle başa çıkmanıza yardımcı olabilir.

Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde yalnızca gıdalar yeterli değil!

Stres ve üzüntüyü en aza indirmek mümkünse uzak durmak gereklidir.
Düzenli yapılan spor ile güçlenen bedenin hem enerjisi artar hem hastalıklara karşı çok daha dirençli hale gelir. Spor yaparken kendinize haftalık hedefler koyarak ilerleyin.
Gece 6 saatten az uyuyan kişilerin kardiyovasküler hastalık riski altında olduğuna dair çalışmalar mevcuttur. Stres durumunda kaliteli uyku uyuyamıyorsanız melisa, papatya, rezene çayından destek almaya çalışın. Uyku düzeninizin oturması kalbiniz için oldukça önemlidir. Uyku veriminizin düştüğünü hissettiğiniz günlerde papatya, rezene veya melisa çayı gibi bitki çaylarından faydalanabilirsiniz.
Hem iştahı hem yemek yeme isteğini artıran bir hormon olan kortizol hormonu stres altındayken daha çok salgılanır ve bu durumda seçilen besinler ‘’comfort food’’ dediğimiz yüksek yağ ve yüksek karbonhidrat (şeker) içeriğine sahip gıdalar olur. Bu dönemde mümkün olduğunca şekerli, basit karbonhidrat içeriği yüksek gıdaları almamaya özen gösterin. Amerikan Kalp Derneği 2-18 yaş arasındaki çocukların günde 25 gramdan fazla basit şeker tüketmemesi gerektiğini önermektedir. Ayrıca Illinois Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre günlük su tüketimini 600 ml ye kadar artıran kişilerin günlük kalori alımının 70-200 kalori azaldığı gözlenmiş bununla beraber daha az sodyum, kolesterol ve basit şeker tükettikleri gözlenmiştir.

DUYGUSAL BESLENME:

Evde karantina altında olmak besin kaygısına ve duygusal yemeye yol açabilir. Öncelikle yalnız değilsiniz ve bu duyguları hissetmeniz normal. Koronavirüs büyüklüğünde stresli bir durum ortaya çıktığında, insanlar genellikle yeme davranışlarında önemli değişiklikler yaşar.

Koronavirüse yanıt olarak, duygusal yemeyle başa çıkmak adına yapılması önerilenler aşağıda sıralanmıştır:

Kendinize gerçekten aç olup olmadığınızı sorun ve yeme isteğinizin geçip geçmeyeceğini gözlemlemek için bir süre bekleyin.
Hangi zamanda ne yediğinize dair beslenme günlüğü tutun. Beslenme düzeni ve alışkanlıklarla ilgili mevcut durum değerlendirmeyi sağlar.
Tartıya her gün çıkmayın. Yeterince stresli zamanlar geçiriyoruz haftada bir tartılmanız yeterli olacaktır.
Duygusal yemeye neden olan tetikleyicilerin farkında olun. Tetikleyiciler içsel veya dışsal olabilir. Örneğin; Çok fazla üzücü haber dinlemek veya evden çalışmanın ne kadar zor olduğunu düşünmek tetikleyiciler olabilir. Kendinize şu soruları sorun: “Ne zaman duygusal yeme olasılığım daha yüksek? Hangi koşullar yeme davranışımı kontrol etmemi zorlaştırır? Ne zaman, hangi yiyecekleri canım daha çok istiyor? Bu sorulara net cevaplar almak tetikleyicilere karşı daha güçlü olmanıza yardımcı olacaktır.
Öğün atlamayın. Küçük porsiyonlarla sık sık beslenin. Bu sayede yeme ataklarının önüne geçmeniz kolaylaşacaktır.

Daha fazla

Koronavirüsü (Covid-19) Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel salgın olarak ilan edildi. Bir çok ülkede olduğu gibi ülkemiz ve üniversitemiz de bu virüs ile baş edebilmek için bir çok önlem alıyor. Covid-19 gerek hastalığın doğası, gerek sosyal hayata ve ekonomiye olan etkileri açısından beraberinde bir çok belirsizlik getirdi. Bu belirsizlik, ruhsal ve zihinsel sağlığımızı doğrudan etkilediği için bu süreçte duygularımızı dengeleyebilmek ve bu hislerle başa çıkabilmek hepimiz için çok önemlidir. Yeditepe Üniversitesi olarak sizi duyuyoruz ve yan yana olmasak da yanınızdayız.

Stresle Başetmek için Yapabileceklerimiz

1. Stres Belirtilerinin Farkında Olmak
Her bireyin bu belirsizlik ortamındaki strese karşı tepkileri farklı olabilir.
Bu dönemde stres kendini şu şekilllerde gösterebilir;

“Neler oluyor, bundan sonra ne olacak?” şeklinde durmadan tekrarlayan düşünceler
Sürekli olarak haberleri takip etme isteği, sevdiklerinin iyi olup olmadığını kontrol etme isteği
Uyku ve yeme düzeninde değişiklikler
Konsantre olmada güçlük çekme
Sık sık ağlama isteği
Rahatlayamama, kaslarda gerginlik
Hiçbir şey hissetmeme, hissizleşme
Kendini çekme, iletişim kurmakta güçlük çekme, iletişimde olmama isteği

2. Hislerinize Kulak Vermek
Bu belirtileri farkettikten sonra ne hissettiğimizi anlamaya yönelebiliriz. Kaygı, endişe, korku, üzüntü ya da öfke hissetmemiz son derece normaldir. Bu duygulardan kaçmak ya da hemen kurtulmaya çalışmak yerine öncelikle duygularımızı kabul etmek ve onları hissetmemiz için kendimize izin vermek; sonrasında bunları paylaşmak, anlatmak ya da yazarak ifade etmek çok daha sağlıklı bir yaklaşımdır.

3. Farklı Başa Çıkma Yöntemleri Kullanmak
Herkes stresle başa çıkmak için farklı yöntemler kullanır; birinde işe yarayan yöntem diğerinde işe yaramayabilir. Bu noktada farklı yöntemlerin bilincinde olmak ve bunları denemek anlamlı olabilir;

Normalde izlediğiniz rutininize sadık kalın; erken uyanın, dışarı çıkacakmış gibi özenle giyinin, yatağınıza sadece uyumak için gidin.
Güne bir plan yaparak başlayın; hangi aralıkta ders çalışacaksın, hangi filmi ne zaman izleyeceksin, o gün evde spor yapacak mısın? Beynimiz ne yapacağını önden bilmeyi sever, bu sizde “kontrol bende” duygusu yaratır.
İyi hissettiren aktivitelerle uğraşın; müzik dinlemek, egzersiz yapmak, yoga ve meditasyon denemek/yapmak, yeni bir podcast’e başlamak, bir online kursa katılmak, online müze gezmek, ilham verici kitaplar okumak & filmler izlemek gibi.
Vücudunuza gereken özeni gösterin; sağlıklı beslenin, iyi uyuyun, hareket edin, sigara ve alkolden kaçının.
Arkadaşlarınızla mesajlaşmak dışında görüntülü aramalar da yaparak birliktelik hissinizi devam ettirin.
Güvenilir kaynaklardan haber almayı tercih edin; okuduklarınızı, duyduklarınızı, elinizdeki her tür veriyi analitik bir yaklaşımla değerlendirmeye çalışın.
İnsan dayanıklılığını hafife almayın; insanlar hayatta kalma üzerine programlanmıştır, ne kadar güçlü olduğumuzu ve zorluklarla başetme kapasitemizin tahmin ettiğimizden çok daha yüksek olduğunu hatırlayın.

Beslenme önerilerimiz için tıklayınız.

Kültür ve Sanat önerilerimiz için tıklayınız.

Yeditepe Kültür Sanat birimimizin instagram hesabını da takip ederek, kültür ve sanat ile ilgili paylaşımlarımıza da göz atabilirsiniz.

Uzmanlarımızla görüşmek ve sorularınız için covid19@yeditepe.edu.tr adresine e-posta yazarak daha fazla bilgi ve destek alabilirsiniz.

Öğrenci Merkezi

Kültür ve sanat iyileştirir. Ülkede yaşanılan her hangi bir politik, ekonomik, salgın, doğal afet gibi durumlarda ilk etkilenen sektör Kültür Sanat'tır. Etkinlikler iptal olur, biletler satmaz, sanatçılar köşelerinde sessizliklerine çekilir. Oysa sanat, kontrolsüz bir eğlence aracı değildir. Sanat bir tesirdir. Bizi doğa ile buluşturur, bizi hakikatin gölgesinde serinletir, anlayışımızı ve sevgimizi derinleştirir. Sanat, hayata dokunmayı unuttuğumuz her an bize kendimizi hatırlatacak bir ses, bir nefes gibidir. Bu belirsiz süreçte bir müzik aleti çalmaya odaklanmak, bir kitap okumak, bir belgesel izlemek, bir orkestra dinlemek, bir şiir okumak, dans etmek, gökyüzüne bakmak bizi dengeleyecek ve evimizde iç evimizle buluşmaya vesile olacaktır.

Yeditepe Kültür Sanat birimimizin instagram hesabını da takip ederek, kültür ve sanat ile ilgili paylaşımlarımıza da göz atabilirsiniz.

Kültür Sanat’ın Seçtikleri

ONLINE

Tiyatro

Opera / Bale

Müzik

Dans

Sergi / Müze

Türkiye'de 360 Derece Sanal Müze Turları

SİNEMA

Belgesel

Kısa Film

Agnes Varda - The Little Story of Gwen from French Brittany (2008) Online

Film

Amerikan Sineması, güncel film arşivini ücretsiz açtı
Open Culture, Ücretsiz Film Gösterimi
OntheBoards.tv - Çağdaş Gösteri Sanatları Filmleri Arşivi
TRT2, her akşam bir ödüllü film, orijinal dilinde
4 Mayıs Pazartesi: "Paulo Coelho'nun En Güzel Öyküsü (The Pilgrim)
5 Mayıs Salı: "400 Darbe (The 400 Blows)"
6 Mayıs Çarşamba: "Mavi Bisiklet"
7 Mayıs Perşembe: "Aşk Şarkım (My Own Love Song)"
8 Mayıs Cuma: "Kare (The Square)"
9 Mayıs Cumartesi: "Milyoner (Slumdog Millionaire)"
10 Mayıs Pazar: "Annem (Mia Madre)"
11 Mayıs Pazartesi: "Dağ Kadını (Woman at War)"
12 Mayıs Salı: "Bugün Aslında Dündü (Groundhog Day)"
13 Mayıs Çarşamba: "Borç"
14 Mayıs Perşembe: "93 Yazı (Summer 1993)"
15 Mayıs Cuma: "Maudie"
16 Mayıs Cumartesi: "Kral Lear (King Lear)"
17 Mayıs Pazar: "Kraliçe Lear"
18 Mayıs Pazartesi: "Uyanışlar (Awakenings)"
19 Mayıs Salı: "Arakçılar (Shoplifters)"
20 Mayıs Çarşamba: "Kesişen Hayatlar (Heal The Living)"
21 Mayıs Perşembe: "Sarı Sıcak"
22 Mayıs Cuma: "Turuncu Günler (Orange Days)"
23 Mayıs Cumartesi: "Satıcı (The Salesman)"
24 Mayıs Pazar: "Dilsiz"
25 Mayıs Pazartesi: "Aga"
26 Mayıs Salı: "Düğün Davetiyesi (The Wedding Invitation)"
27 Mayıs Çarşamba: "Aydede"
28 Mayıs Perşembe: "Rus Hazine Sandığı (Russian Ark)"
29 Mayıs Cuma: "Osmanlı Subayı (The Ottoman Lieutenant)"
30 Mayıs Cumartesi: "Boş Ev (3-Iron)"
31 Mayıs Pazar: "Beyaz Bant (The White Ribbon)"

Program

EVDE NE İZLESEM - Kültür Sanatın Seçtikleri

Belgesel

Searching for Sugar Man
Yönetmen: Malik Bendjelloul
The Biggest Little Farm
Yönetmen: John Chester
Jane
Yönetmen : Brett Morgen

Animasyon

Inside Out
Yönetmen: Pete Docter
Mary&Max
Yönetmen: Adam Elliot

Türk Filmi

Bizim için Şampiyon / Champion
Yönetmen: Ahmet Katıksız
Kelebekler /Butterflies
Yönetmen: Tolga Karaçelik
Kelebeğin Rüyası / The Dream of a Butterfly
Yönetmen: Yılmaz Erdoğan
Ahlat Ağacı
Yönetmen: Nuri Bilge Ceylan

Müzikal Drama / Musical Drama

Bohemian Rhapsody
Yönetmen: Bryan Singer

Kurgu / Dünya Sineması

The Sound of the Silence
Yönetmen: Michael Tyburski
The Square
Yönetmen : Ruben Östlund
Force Majeure
Yönetmen: Ruben Östlund
JoJo Rabbit
Yönetmen: Taika Waititi
Amelie
Yönetmen: Jean-Pierre Jeunet
Youth
Yönetmen : Paolo Sorrentino
Frances Ha
Yönetmen: Noah Baumbach

Nostalji

Guess Who is Coming to Dinner
Yönetmen: Stanley Kramer

ŞEHİRDE NE YAPSAK

Açık Hava Sinemaları

Öğrenci Merkezi

Acil Korona Mekanları için tıklayınız.

Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Koronavirüs Covid-19 Rehberi için tıklayınız.

COVID-19 hasta kişiyle direkt temas veya damlacık yolu ile bulaşan bir solunum yolu hastalığı olmakla birlikte virüsün bulaştığı yüzeye dokunulduktan sonra ağız, burun ve gözlere dokunulması da virüsün bulaşmasına sebep olmaktadır.¹ Günümüz verilerine göre evde hazırlanan, restoranlarda tüketilen veya sipariş ile getirilen ürünlere temas ile COVID-19 bulaşma ihtimali çok düşüktür.^2,3 Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’ne göre gıdalara, gıdaların ambalajlarına veya alışveriş torbalarına temas ile ilişkili olduğu düşünülen herhangi bir COVID-19 vakasına rastlanmamıştır. Yine de hem bulaş riskinin minimuma indirilmesi hem de yiyecek kaynaklı hastalıkların önlenmesi açısından alınması gereken bazı önlemler bulunmaktadır.⁴

Bulaş riskini ortadan kaldırmak için alınabilecek en etkili önlem el yıkama alışkanlığı edinmektir. Alışverişten önce ve sonra, eve sipariş edilen ürünler teslim alındıktan sonra, yemek hazırlamaya başlamadan önce ve yemek yemeden önce ellerin su ve sabun ile en az 20 saniye iyice yıkanması gerekmektedir. Alışveriş sonrasında satın alınan gıda ürünleri paketlerinden çıkarılmalı ve ambalajlar kapağı olan bir çöp kutusuna atılmalıdır.^2,3,4 Konserve yiyeceklerin kapakları açılmadan önce mutlaka temizlenmelidir.^3,5

Amerikan Zehir Kontrol Merkezleri Birliği Ulusal Zehir Veri Sistemi’ne göre pandemi sürecinde dezenfektan ve temizlik ürünlerine bağlı zehirlenme vakalarında belirgin bir artış mevcuttur. Mayıs 2020 tarihinde Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’nin 502 Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı yetişkin ile yürütülen anket çalışmasına göre katılımcıların %39’u Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri tarafından önerilmeyen yüksek riskli COVID-19 bulaşını önleme uygulamalarından en az birini uygulamaktadır. Katılımcıların %19’u dezenfeksiyon için meyve ve sebze gibi gıdaları çamaşır suyu ile temizlediklerini belirtmiştir.⁶

Meyve ve sebzeler sabun, çamaşır suyu gibi kimyasal ürünlerle kesinlikle temizlenmemelidir.⁵ Birçok meyve ve sebzenin gözenekli yapıda olması sebebiyle kullanılan kimyasal ürünlerin bu gözeneklerden emilmesi tatlarını ve güvenliğinde değişime sebep olabilmektedir.⁷ Bu yüzden kimyasal ürünler kullanmak yerine akan soğuk suyun altında durulamak en uygun yöntemdir. Kabuğu yenmeyen gıdalar da bu kurala dahildir. Yapıca sert olan meyve ve sebzeler uygun bir fırça ile fırçalanabilir.^3,5 Yiyeceklerin içerisinde bulunduğu ambalajların temizliğinde de dezenfektan olarak çamaşır suyu gibi kimyasal temizlik malzemelerinin kullanılması uygun değildir.^3,8,9 Ek önlemler almak istenirse ürün paketleri silinerek temizlenebilir veya açık bir yerde havalandırılabilir.⁵

Çatal, kaşık, tabak, tencere gibi yiyecek hazırlanmasında ve tüketiminde kullanılan araç gereçlerin temizliğinde bulaşık makinesinde yüksek sıcaklıktaki programların seçilerek temizlenmesi yeterlidir. Bulaşık makinesinin olmadığı durumlarda sıcak su ve bulaşık deterjanı kullanılarak temizlik yapılmalıdır.⁸ Mutfak tezgahları düzenli bir şekilde uygun yüzey temizleyici ürünler ile temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir, dezenfekte edilen yüzey yemek hazırlamadan önce mutlaka durulanmalıdır.⁵

Referanslar

¹ WHO, COVID-19 and Food Safety: Guidance For Food Businesses, 11.09.2020 tarihinde https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331705/WHO-2019-nCoV-Food_Safety-2020.1-eng.pdf adresinden erişilmiştir.

² CDC, Running Errands, 11.09.2020 tarihinde https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/daily-life-coping/essential-goods-services.html adresinden erişilmiştir.

³ UNICEF, Handling And Preparing Food, 11.09.2020 tarihinde https://www.unicef.org/coronavirus/cleaning-and-hygiene-tips-help-keep-coronavirus-covid-19-out-your-home#food adresinden erişilmiştir.

⁴ CDC, Food Safety, 11.09.2020 tarihinde https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/daily-life-coping/food-and-COVID-19.html adresinden erişilmiştir.

⁵FDA, Shopping for Food During the COVID-19 Pandemic - Information for Consumers, 11.09.2020 tarihinde https://www.fda.gov/food/food-safety-during-emergencies/shopping-food-during-covid-19-pandemic-information-consumers adresinden erişilmiştir.

⁶ CDC, Knowledge and Practices Regarding Safe Household Cleaning and Disinfection for COVID-19 Prevention, 16.09.2020 tarihinde https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6923e2.htm?s_cid=mm6923e2_w#F2_down adresinden erişilmiştir.

⁷ United States Department of Agriculture, Guide to Washing Fresh Produce, 16.09.2020 tarihinde https://nifa.usda.gov/sites/default/files/resource/Guide%20to%20Washing%20Fresh%20Produce508.pdf adresinden erişilmiştir.

⁸ BC Center For Disease Control, Cleaning and Disinfecting, 11.09.2020 tarihinde http://www.bccdc.ca/health-info/diseases-conditions/covid-19/prevention-risks/cleaning-and-disinfecting adresinden erişilmiştir.

⁹ UC Davis Health, How To Safely Grocery Shop During Coronavirus (COVID-19), 11.09.2020 tarihinde, https://health.ucdavis.edu/good-food/blog/grocery-shopping-during-covid19.html adresinden erişilmiştir.

(Yeditepe Üniversitesi İlaç ve Zehir Bilgi - Danışma Biriminin tüm yazılarına fakültemizin websitesinden "Araştırma" başlığı altından PEPIRC / YIZDA alt başlığına tıklayarak ulaşabilirsiniz.)

Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), ev ve kamu alanlarında COVID-19 ve diğer virüslerin yol açtığı solunum hastalıklarından korunmak için kirli yüzeylerin temizlenmesi ve sonrasında dezenfekte edilmesinin etkili yöntemlerden biri olduğunu belirtmektedir¹. Özellikle kapı kulpları, masalar, sandalyeler, tırabzanlar, banyo ve mutfak yüzeyleri, tuvaletler, aydınlatma anahtarları, telefonlar, bilgisayarlar, tabletler, klavyeler, kumandalar ve oyuncaklar gibi sürekli temas edilen yüzeyler düzenli bir şekilde temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir². Fakat virüsten korunma endişesi ile farklı temizlik ürünlerinin karıştırılmasıyla ortaya çıkabilecek tehlikeler göz ardı edilebilmektedir³.

Çamaşır suları, sodyum hipoklorit, kalsiyum hipoklorit, hidrojen peroksit veya sodyum karbonat peroksit içeren ve dezenfektan, leke çıkarıcı ve küf giderici olarak kullanılan bir temizlik ürünüdür⁴. Çamaşır sularının sirke, bulaşık makinesi deterjanları, banyo ve fayans temizlik ürünleri, klozet temizleme ürünleri, lavabo açıcılar ve pas sökücüler gibi asit yapıdaki temizlik ürünleriyle karıştırılması klor gazı açığa çıkmasına sebep olmaktadır^3,4,5. Klor gazına maruz kalan kişilerde bulanık görme, ciltte yanıcı ağrı, kızarıklık ve kabarma, burun, boğaz ve gözlerde yanma hissi, öksürük, göğüs sıkışması, nefes almada zorluk, bulantı ve kusma, gözlerde sulanma, hırıltılı nefes alma ve bir süre sonrasında akciğerlerde sıvı birikmesi görülür⁶. Çamaşır suyu ile amonyak içeren cam ve pencere temizlik ürünleri, iç ve dış mekan boyaları gibi ürünlerin karıştırılması kloramin gazı açığa çıkmasına neden olmaktadır. İdrarın amonyak içermesi sebebiyle kedi kumu kaplarının ve klozet temizliğinde dikkatli olunmalıdır. Açığa çıkan bu gaza maruziyet bulantı, öksürük, nefes darlığı, gözlerde sulanma, göğüs ağrısı, boğaz, burun ve gözlerde tahriş, hırıltılı nefes alma, akciğerde iltihaplanma ve sıvı birikmesine neden olmaktadır⁵. Çamaşır suyunun alkol bazlı ürünlerle (etanol veya izopropil alkol) karıştırılması kloroform oluşumuna sebep olmaktadır³. Kloroformun solunması nefes darlığı, burun ve boğazda tahriş, uyarılma, bulantı ve kusma, kas koordinasyon bozukluğu, baş dönmesi ve uyuşukluğa neden olmaktadır. Yüksek konsantrasyonlarda maruziyet havale, koma ve solunum durmasına veya kalp ritim bozukluğuna bağlı ölümlerle sonuçlanabilmektedir. Maruziyet sonrası iyileşme görülen vakalarda birkaç gün sonrasında karaciğer fonksiyon bozukluğu ve böbrek hasarı meydana gelebilmektedir⁷. Hidrojen peroksit içeren ürünlerle asidik ürünlerin karıştırılması da aşındırıcı gazların açığa çıkmasına neden olmaktadır. Hidrojen peroksit ile sirkenin karıştırılmasıyla ortaya çıkan peroksiasetik asit gazının solunması burun, boğaz ve akciğerlerde tahrişe ve nefes darlığına neden olmaktadır. Yüksek dozda maruziyet akciğerlerde sıvı birikmesine ve ciddi nefes darlığına sebep olduğundan bu vakalarda acil tıbbi müdahale gerekmektedir⁸.

Referanslar

Centers for Disease Control and Prevention. 2020. Cleaning and disinfection for Households. 28.08.2020 tarihinde https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cleaning-disinfection.html adresinden erişilmiştir.
UNICEF. Cleaning And Hygiene Tips To Help Keep The COVID-19 Virus Out Of Your Home. 28.08.2020 tarihinde https://www.unicef.org/coronavirus/cleaning-and-hygiene-tips-help-keep-coronavirus-covid-19-out-your-home adresinden erişilmiştir.
U.S. Fire Administration. 2020. The Dangers of Mixing Household Cleaners. 19.08.2020 tarihinde https://www.usfa.fema.gov/operations/infograms/031920.html adresinden erişilmiştir.
National Capital Poison Center. Spring Cleaning. 28.08.2020 tarihinde https://www.poison.org/articles/2015-mar/spring-cleaning adresinden erişilmiştir.
Washington State Department of Health. Dangers of Mixing Bleach with Cleaners. 19.08.2020 tarihinde https://www.doh.wa.gov/YouandYourFamily/HealthyHome/Contaminants/BleachMixingDangers adresinden erişilmiştir.
Centers for Disease Control and Prevention. 2018. Facts About Chlorine. 19.08.2020 tarihinde https://emergency.cdc.gov/agent/chlorine/basics/facts.asp adresinden erişilmiştir.
Health Protection Agency. 2007. Chloroform Toxicological Overview. 19.08.2020 tarihinde https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/338535/Chloroform_Toxicological_Overview.pdf adresinden erişilmiştir.
New Jersey Department of Health and Senior Services. 2014. Peroxyacetic Acid Hazardous Substance Fact Sheet. 19.08.2020 tarihinde https://nj.gov/health/eoh/rtkweb/documents/fs/1482.pdf adresinden erişilmiştir.

(Yeditepe Üniversitesi İlaç ve Zehir Bilgi - Danışma Biriminin tüm yazılarına fakültemizin websitesinden "Araştırma" başlığı altından PEPIRC / YIZDA alt başlığına tıklayarak ulaşabilirsiniz.)

COVID-19 hastalığının yayılma hızını azaltmada en etkili yöntemlerden birisi elleri düzenli bir şekilde sabun ve suyla 20 saniye boyunca yıkamaktır. Sabun ve suya erişim imkanı olmadığı durumlarda Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) en az %60 alkol (etanol veya izopropil alkol) içeren alkol bazlı el dezenfektanlarının kullanımını önermektedir¹. El dezenfektanları deride bulunan mikroorganizmalara karşı etkili ve ekonomik bir yöntemdir fakat içilmesi veya uygunsuz kullanımı birçok sağlık riskiyle ilişkilendirilmektedir².

Alkol içeren dezenfektanların içilmesi alkol zehirlenmesine yol açabilmektedir. Özellikle kokulu, renkli ve ilgi çekici ambalaja sahip ürünlerin çocuklar tarafından içilmesi oldukça muhtemeldir³. Amerika Birleşik Devletleri’nde 2011-2014 yılları arasında yapılan bir araştırmada alkol içeren ve içermeyen el dezenfektanlarının çocuklarda sebep olduğu 70,669 adet vaka görülmüş, bu vakaların %91’inin 0-5 yaş grubunda görüldüğü bildirilmiştir². Amerikan Zehir Kontrol Merkezleri Birliği (AAPCC) 1 Ocak 2020 - 12 Temmuz 2020 tarihleri arasında el dezenfektanlarına bağlı Zehir Danışma Merkezlerine yapılan vaka başvurularını aynı tarih aralığında 2019 istatistikleriyle karşılaştırdığı bir raporda, 2020 yılında el dezenfektanlarına bağlı %51 daha fazla vaka görüldüğünü bildirmiştir. Vakaların yaş dağılımına bakıldığında 0-5 yaş grubu çocuklar yine toplam vaka sayısının çok yüksek bir yüzdesini oluşturmaktadır⁴. Çocuklarda el dezenfektanlarına bağlı zehirlenmelerin önüne geçmek için bu ürünlerin erişebilecekleri yerlerde saklanmaması ve kullanılacağı zaman bir yetişkin gözetiminde kullanılması gerekmektedir³.

El dezenfektanlarında kullanılan etanol ve izopropil alkol deri ile temas ettiğinde deri ve gözlerde tahrişe ve alerjik reaksiyonlara sebep olabilirken, sürekli kullanım deride kurumaya, kızarmaya, kaşıntıya ve çatlamalara sebep olmaktadır. Etanol içeren ürünlerin ağız yoluyla alınması ise bulantıya, kusmaya, mide ağrısına ve değişken derecelerde santral sinir sistemin baskılanmasına sebep olur. 360 ml’lik etanol bazlı el dezenfektanının içilmesi yetişkinlerde hayati tehlike yaratabilmektedir. İzopropil alkol ile hazırlanmış dezenfektanların ağız yoluyla alınmasında ise santral sinir sisteminin baskılanmasına, solunum refleksinin azalmasına, düşük tansiyona, sindirim sisteminde tahrişe, gastrite, düşük kan şekerine ve solunum baskılanmasına sebep olur. 100-200 ml hacimde %70’lik izopropil alkol çözeltisinin içilmesi ölüme sebebiyet verebilmektedir⁵.

El dezenfektanlarında dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da evde dezenfektan üretimine bağlı oluşabilecek potansiyel tehlikelerdir. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) çeşitli sebeplerle ev ortamında dezenfektan üretilip kullanılmaması gerektiğini belirtmiştir ve yanlış hazırlanan el dezenfektanlarının etkisiz olabileceğini hatta zarar verebileceğini COVID-19 pandemi sürecinde evde hazırlanmış dezenfektan kullanımına bağlı deri yanıklarının görüldüğü vakaları belirterek vurgulamıştır. Bununla beraber yüzey temizliği için üretilmiş olan dezenfektan sprey ve mendiller deride ve gözlerde tahrişe sebep olduklarından kesinlikle kişisel temizlik için kullanılmamalıdır¹.

REFERANSLAR

Food and Drug Administration, https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/safely-using-hand-sanitizer, erişim tarihi:14.07.2020
Santos, C., Kieszak, S., Wang, A., Law, R., Schier, J., Wolkin, A. 2017. Reported adverse health effects in children from ingestion of alcohol-based hand sanitizers—United States, 2011–2014. MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report, 66(8), 223.
Centers For Disease Control and Prevention, https://www.cdc.gov/handwashing/show-me-the-science-hand-sanitizer.html, erişim tarihi:14.07.2020
American Association of Poison Control Centers, https://piper.filecamp.com/uniq/9xx1bIxRd7tbq0wc.pdf , erişim tarihi:20.07.2020
Mahmood, A., Eqan, M., Pervez, S., Tabinda, A. B., Yasar, A., Brindhadevi, K., Pugazhendhi, A. 2020. COVID-19 and frequent use of hand sanitizers; human health and environmental hazards by exposure pathways. Science of The Total Environment, 140561.

(Yeditepe Üniversitesi İlaç ve Zehir Bilgi - Danışma Biriminin tüm yazılarına fakültemizin websitesinden "Araştırma" başlığı altından PEPIRC / YIZDA alt başlığına tıklayarak ulaşabilirsiniz.)

Topluma Hizmet Uygulamaları

Koronavirüs Covid-19 Beslenme Rehberi

Koronavirüs Hastalığı Salgını Sürecinde Beden ve Ruh Sağlığımızı Korumak bilgilendirmesi

Kültür ve Sanat Etkinlikleri

ONLINE

SİNEMA

EVDE NE İZLESEM - Kültür Sanatın Seçtikleri

ŞEHİRDE NE YAPSAK

Acil Korona Mekanları

Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Koronavirüs Covid-19 Rehberi

Covid-19’a Karşı Gıdaların ve Mutfak Eşyalarının Dezenfeksiyonu Gerekli Midir?

Evde Kullanılan Temizlik Ürünleri Güvenlik Bilgilendirmesi

El Dezenfektanları Güvenlik Bilgilendirmesi